Chơi trò đổ lỗi: đâu là gốc rễ của việc “thiếu sáng tạo” trong các doanh nghiệp Trung Quốc?

Có một sự kỳ thị rất phổ biến: người dân Trung Quốc không sáng tạo. Họ chỉ có thể sao chép, họ không phải là nhà tư tưởng lớn, và họ không thể nghĩ ra cái gì sáng tạo cả. Nếu bạn nhìn vào các nước có những công ty và doanh nhân thành công nhất, bạn có thể cũng đồng ý với kỳ thị này. Trừ một vài trường hợp ngoại lệ, còn phần đông những cái tên nổi tiếng đều bị xem là sao chép các mô hình của phương tây và xào nấu lại cho phù hợp với địa phương.

 Baidu sao chép Google. Alibaba sao chép Ebay, Amazon, và Paypal. Weibo sao chép Twitter. Khi tôi nghe những người bạn nước ngoài ở Bắc Kinh thảo luận về chủ đề này, thì thủ phạm phổ biến nhất gây ra sự thiếu sáng tạo là hệ thống giáo dục Trung Quốc. Có thể bạn đã nghe kiểu mô tả như “học thuộc lòng” và “các bà mẹ dữ như hổ” đã giết chết sự sáng tạo ở trẻ em. Một sự rập khuôn khác là người Trung Quốc quá “an toàn”, không dám mạo hiểm để startup hoặc đi làm tại những công ty startup. Họ thích làm việc cho các tập đoàn lớn, doanh nghiệp nhà nước với lịch làm việc “một ngày như mọi ngày” và lương tháng được đảm bảo.

Vậy thử giả sử nếu sở thích này cũng được mang sang lĩnh vực kinh doanh thì sao? Tuy nhiên, các doanh nhân Trung Quốc mà tôi từng trao đổi thường ca thán với giọng điệu khác. Hiếm khi thấy họ quy bởi giáo dục hoặc bởi sự ưu tiên cho an toàn tài chính là gốc rễ của vấn đề sáng tạo. Trên thực tế, nhiều người trong số đó cho rằng doanh nhân Trung Quốc cũng sáng tạo tương đương các đối tác phương Tây của họ vậy. Sự khác biệt là những người thực sự sáng tạo lại không được đầu tư hoặc hỗ trợ. Một lý do khác hiếm thấy là đối với các startup đột phá của Trung Quốc, có thể thoát ra tình trạng ảm đạm để sánh bước với các quỹ đầu tư mạo hiểm và các mạnh thường quân, thì chính những nhà đầu tư này ủng hộ startup sử dụng mô hình “thử và kiểm nghiệm” ở các nước phương Tây và làm cho nó thích nghi với thị trường nội địa.

Kết quả là, người ngoài nhìn vào thường chỉ thấy toàn các bản sao. Không hề có định kiến hay lý do nào khiến chúng tôi phải chỉ trích hệ sinh thái startup của Trung Quốc, cũng không phải họ hoàn toàn không có ưu điểm gì. Hầu hết các doanh nhân thành công người Trung Quốc ít nhiều có kinh nghiệm trong giáo dục, hoặc từng sống ở nước ngoài. Như chúng tôi đã từng lưu ý, nếu có thể, thì xuất ngoại là một lời khuyên hữu ích đối với bất kỳ một doanh nhân tiềm năng nào. Tôi cũng đã trao đổi với các doanh nhân đang gặp phải vấn đề tuyển dụng nhân tài và được biết lý do là vì các sinh viên tốt nghiệp hạng giỏi thì đã bị chộp lấy bởi các công ty khổng lồ với hầu bao thăm thẳm. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là những người sinh ra và lớn lên ở Trung Quốc ít có khuynh hướng sáng tạo. Khi Greg Gopman, CEO của AngelHack, viếng thăm Bắc Kinh nhân cuộc thi hackathon cuối tuần vừa qua, ông đã vô cùng ngạc nhiên trước những ý tưởng sáng tạo độc nhất vô nhị tại cuộc thi có hơn cả trăm thí sinh tham gia.

Tôi đã từng trao đổi với một số doanh nhân trong nước, thậm chí họ còn muốn ra nước ngoài xin đầu tư cho startup của mình vì không tin tưởng các nhà đầu tư Trung Quốc trong việc hỗ trợ ý tưởng mới. Và đây là luận điểm cần được tranh luận: Các nhà đầu tư không tán thưởng Trung Quốc sáng tạo, do đó, quốc gia này không có động lực để sáng tạo. Hay, biết rằng Trung Quốc kém sáng tạo, nên các nhà đầu tư không tưởng thưởng cho việc này. Tuy cả hai hướng lập luận này đều có thể mắc sai lầm, nhưng ít nhiều, cả hai đều là sự thật. Trong những năm sắp tới, khi một hệ sinh thái startup – và cả quốc gia nói chung – tiếp tục phát triển, cả hai lập luận trên sẽ bị chìm vào quên lãng. Nhưng từ đây cho đến lúc ấy, chúng ta nên nhận ra rằng luận điểm này có hai mặt, và cả hai mặt này đều đáng trách.